Een volstrekte eenling in de Nederlandse literatuur is J.A. dèr Mouw. Wereldvreemd, classicus, wiskundige en filosoof die pas vlak voor zijn dood debuteerde onder de schuilnaam Adwaita. Bekendste regel: “’k Ben Brahman. Maar we zitten zonder meid.”
Custers heeft het niet gemakkelijk gehad. Er is geen overvloed aan bronnen, ook omdat Dèr Mouw veel correspondentie heeft verbrand. Zo is er ooit een verliefdheid van de dichter voor een roodharige Noorse operazangeres geweest, die geresulteerd heeft in een vijftal gedichten. Maar gedichten als enige bron is nogal mager, dus je blijft vooral zitten met vraagtekens. Moet je dat als biograaf dan toch gebruiken, of als historisch waarschijnlijk in je boek zetten?
Achterin de bloemlezing die Gerrit Komrij in 1980 heeft gemaakt, staat een selectie uit de nagelaten gedichten. Op de middelbare school stond één van die gedichten (een jeugdherinnering) in een lesboek:
Maar – één ding was er, dat ‘k niet prettig vond:
Ik kende een plaat, waarop een neger vloog
Met de armen om een blanke, in ’t donker. Hoog
Zag je veel licht; beneden was de grond.
Werd hij nu ook een engel? Met zo’n mond?
En met dat griez’lig witte van zijn oog?
Ik hoopte dat grootmoeder zich bedroog
En hij niet was bij God, als ik er stond.
Grootmoeder zei – ‘k hoor nog haar lieve stem-:
De kleur was niets; God zag alleen de harten;
En was dát goed, dan kwam je vast bij Hem;
Hij hield niet meer van blanken dan van zwarten.
En ik begreep ‘t: gelijk zijn alle doden,
De mensen en de negers en de Joden.
De leraar zei na afloop voor alle zekerheid dat die laatste regel een ongelofelijke rotregel was, maar waarom stond dat gedicht dan toch in zo’n brave bloemlezing? Ik kon me wel voorstellen dat een klein kind angst heeft voor zo’n vreemde verschijning.
Die nagelaten gedichten zijn een bijzondere combinatie tussen verhevenheid en alledaagsheid. Herinner je je zijn gedicht over het speelgoedkonijntje dat hij graag wilde hebben? Het was één van de gedichten die in de Rotterdamse trams hingen. Het komt uit dezelfde reeks.
