Sommige Russische schrijvers beschrijven het leven, streven en sneven van boeren, zwervers en zigeuners. Hierbij wordt vaak meesmuilend gezegd dat het dan vooral de mensen betreft in de directe omgeving van het landhuis van de schrijver. Ook reizen naar het buitenland voerden weinig verrassend naar mondaine badplaatsen (met casino’s) of hoofdsteden.
Zo niet Leskov. Hij heeft écht gereisd. Voor zijn werk (je zou het nu een logistiek bedrijf noemen) heeft hij heel Rusland doorgereisd en veel verhalen gehoord en kennis genomen van lokale gewoonten, zegswijzen en dialecten. Dit alles heeft hij gebruikt in zijn proza. Voor lezers was dat destijds geen aanbeveling. Zijn boeken waren hierdoor minder toegankelijk dan tijdgenoten.
In De betoverde zwerver wordt uitgebreid ingegaan op de leefwijze van Tataren en zigeuners. Tijdens een bootreis vertelt een man in monnikspij zijn levensverhaal, een aaneenschakeling van avonturen en ontberingen. De luisteraars vragen hem steeds verder te vertellen en dat doet hij. Op het eind van het verhaal ligt de nadruk op zijn beslissing naar het klooster te gaan, maar dat mag de pret niet drukken. Vooral de passages over de paardenhandel zijn bijzonder de moeite waard. Hoe kan een paardenhandelaar een koper een waardeloze knol voor veel geld aansmeren? Het wordt in kleurrijke voorbeelden uit de doeken gedaan.
We naderen het eind van de rondleiding met Karel van het Reve door de Russische 19e eeuwse literatuur. De laatste schrijver: Tsjechov.
