Hij haatte vrouwen, hij liet mompelend een plaatje van Jeruzalem zien als hij geschiedenis doceerde, twee van de drie colleges kwam hij niet opdagen en voor het afnemen van examens bond hij een theedoek om zijn hoofd zodat hij, vanwege kiespijn, niks hoefde te vragen.
Misschien was Nikolaj Gogol niet helemaal toegerust op het dagelijks leven, maar wát een schrijver. Karel van het Reve en vertaler Arie van der Ent spreken bij zijn theaterstukken van ‘plotloos drama’. Plot van Het huwelijk: man wil niet trouwen, daarna wel en tenslotte niet. Plot van De revisor: notabelen van een corrupt stadje zien een jonge losbol aan voor een revisor (hoge ambtenaar), gieten hem vol drank, stoppen zijn zakken vol steekpenningen en jongeman vertrekt.
Toch worden deze stukken nog steeds gespeeld. De revisor is zelfs het grappigste toneelstuk dat ik ken. Heerlijk simpel van opbouw, je hoeft niet op zoek te gaan naar diepe psychologische lagen, iedereen is corrupt, likt naar boven en trapt naar beneden. Ter vergoelijking van hun daden komen ze met krankzinnige excuses: het hoofd van het gasthuis weigert zieken medicijnen te geven. Gaan ze dood, dan gaan ze toch wel dood en anders genezen ze. Tegen de vermeende revisor zegt hij trots dat de patiënten ‘genezen als ratten.’
Het eerder genoemde Taras boelba viel tegen, er werd een soort serieuze heldhaftigheid beschreven die niet werkte. Dode zielen is geweldig: een man gaat dode lijfeigenen opkopen om een grotere hypotheek af te kunnen sluiten. Simpel idee (Gogol heeft gezegd dat Poesjkin hem het idee aan de hand heeft gedaan), maar het biedt ruimte voor ontmoetingen met een keur van zonderlinge landeigenaren. Het boek is niet af, Gogol zegt dat hij het tweede deel heeft verbrand.
