Om me in te lezen voor de winterproductie van ’t Kapelletje van volgend jaar én dit jaar las ik twee romans van plm. 150 jaar oud. Het idee voor volgend jaar is een ruimtereis (De reis naar de maan, Jules Verne) en dit jaar wordt het een stuk met piraten (Moby Dick, Herman Melville)
Dat stuk over de ruimtereis moet nog geschreven worden, het piratenstuk is al twee maanden af, maar Moby Dick is nu pas uit. Bovendien gaat het helemaal niet over piraten, maar over de walvisvaart. Het gevecht met de witte walvis barst pas definitief los op 30 bladzijden voor het eind (van krap 600 pagina’s). Daarin lijkt het weer op Jaws, waarbij de witte haai pas ook relatief laat in beeld komt. Voor theater had ik er niet veel aan (hoewel, een kapitein met een houten poot is altijd goed), maar ik heb het met veel interesse uitgelezen.
De overeenkomsten tussen de twee boeken zijn duidelijk: het doel wordt niet bereikt. Er wordt weliswaar om de maan heengevlogen en er wordt strijd geleverd met de leviathan, zoals Moby Dick wordt genoemd, maar de maan wordt niet betreden en de walvis wordt niet gedood. Ook hebben beide boeken een duidelijke gezagvoerder, kapitein Achab op de Pequod en Barbicane in de maankogel.
Hoe gek het ook klinkt: beide boeken zijn verankerd in de wetenschap. Verne wilde zijn lezers uitleggen hoe de maan bereikt zou kunnen worden, en een deel van zijn gegevens bleek bij de werkelijke maanmissies zeer accuraat. Om het niet al te saai te maken, knoopte hij er het verhaal aan vast van de mannen die zich in een kogel naar de maan laten knallen.
Melville geeft een veelomvattende beschrijving van de walvisvaart, de walvissen, de jacht, de verwerking van traan en walschot en het leven aan boord. Hij laat verschillende personages aan het woord in een soort toneelmonologen en lijkt alle informatie en prenten van de walvissen door de eeuwen heen aan zijn lezers mee te willen geven.
Natuurlijk, de 19e eeuw had een onbeperkt vertrouwen in de wetenschap en techniek. Het grootste verschil tussen de twee boeken is dat Verne de techniek laat triomferen. Ook al wordt de maan niet echt betreden (hoe had Verne dat in vredesnaam moeten uitwerken, nog afgezien van de onmogelijkheid van een terugreis na de maanlanding), ze vliegen toch maar in hun kogel om de maan en komen weer veilig terug op aarde. Bij Melville wint Moby Dick en vergaat het schip met bijna de hele bemanning. Alsof de mens greep heeft op de natuur, maar nooit helemaal. Dat is een wat romantischer idee.
